Neutraal Moresnet…

Neutraal Moresnet

Een klein stuk land met een unieke geschiedenis

Tot 100 jaar geleden was het drielandenpunt nog een vierlandenpunt

De boeken Zink van David Van Reybrouck,en Niemandsland/Moresnetvan Philip Dröge, hebben bijgedragen tot de grote bekendheid van de merkwaardige geschiedenis van Neutraal Moresnet. En toch is het moeilijk te geloven dat dit vreemde volkenrecht daadwerkelijk bestond en dat de sporen van die tijd nog te zien zijn nabij de Belgische grens!
Maar hoe zit het nou eigenlijk? Niemand kon deze vreemde politieke constructie voorspellen. Deze bijzondere situatie ontstond door een gebrek aan een goede oplossing en uiteindelijk duurde het tijdelijke compromis meer dan 100 jaar…. Laten we teruggaan in de tijd.

1814-1816.Napoleon is verslagen en de heroverde gebieden worden verdeeld. Het Wiener Congres deelt de Belgische provincies in bij het Koninkrijk der Nederlanden, een oostelijk gebied wordt echter bij Preusen gevoegd. Waar moet nou precies de grens lopen? Dat wordt in 1816 het twistpunt van nieuwe onderhandelingen in Aken. De diplomaten moeten creatief zijn om de gemeente Moresnet te verdelen: in het midden ligt namelijk de belangrijkste zinkmijn van Europa, de Altenberg. Gaan deze grondstoffen naar Nederland of naar Pruisen? Loopt de grens ten oosten of ten westen van de Altenberg? Een blik op de kaart laat zien hoe de grenzen destijds loodrecht bepaald werden. Het grensverdrag van Aken is eigenlijk de oorsprong van het omstreden gebied: het wordt door beide koninkrijken gezamenlijk beheerd en mag niet militair bezet worden. Al gauw wordt het gebied „Neutraal-Moresnet” genoemd.

Neutral-Moresnet ontstaat door de politieke situatie, ook al zijn er tegen het einde van de 19e eeuw geen grondstoffen meer om te winnen. Ondertussen groeit de bevolking explosief: mensen komen naar dit gebied om de militaire diensttijd te ontvluchten of om bij de AG Vieille-Montagne (een maatschappij die zinkmijnen exploiteerde) hun geld te verdienen. Ook het smokkelen viert hoogtijdagen in dit grensgebied. De bevolking bestaat uit een bonte verzameling van mensen die dialect, Duits, Frans of zelfs Esperanto spreekt. Sommige inwoners dromen ervan om een onafhankelijke staat op te richten – Amikejo, een plaats van vriendschap. In 1914 komt er echter vanwege de oorlog een einde aan deze neutrale, uitzonderlijke positie.

1919-1920.De inwoners van Neutraal-Moresnet komen uit een 4-jarige bezetting. Ze ervaren dat ze in navolging van het Verdrag van Versaille tot België gaan horen en dat hun taartvormig gebied nu de gemeente „La Calamine“ is. In 2020 viert de gemeente Kelmis-La-Calamine dat ze 100 jaar deel uit maken van België.

De geschiedenis van Neutraal Moresnet was tot 2017 in het Göhltalmuseum te zien. Sinds 2018 is het mogelijk om deze geschiedenis en het neutrale leven in een vaste tentoonstelling te bekijken in het Museum Vieille Montagne. Het gebouw kijkt uit over de voormalige Neutrale Strasse (vandaag de dag Lütticherstrasse): de grens liep langs deze straat. Aan de overkant van het gebouw lag Neutraal Moresnet. Wandelliefhebbers kunnen nu nog het spoort van de oude grensmarkering volgen. Op deze grensmarlering, die in het bos op het vierlandenpunt samen kwam, liggen nog steeds grensstenen. De stille getuigen van een neutrale tijd.